Jarosław Rubin11 maja 1944 roku nawała artyleryjska rozdarła nocną ciszę w okolicach Cassino. Był to początek czwartej bitwy o Monte Cassino, w której artylerzyści 2 Korpusu Polskiego odegrali niezwykle ważną rolę rolę. Dziś ich śladami można podążyć zarówno pieszo, jak i samochodem, korzystając z tras opisanych w przewodniku Monte Cassino i okolice.
Pozzo Cerreto – lokalizacja polskiej artylerii ciężkiej
Opisana w przewodniku trasa samochodowa S4 (Venafro – Acquafondata – Pozzo Cerreto – Portella – Cassino) prowadzi przez miejsce kluczowe dla działania 10. i 11. Pułku Artylerii Ciężkiej (PAC). W rejonie Pozzo Cerreto, zaledwie 10 km od wzgórz Monte Cassino, rozlokowano działa tych jednostek. To stąd = 11 maja o 23:00 – otworzono ogień, który miał stłumić niemiecką artylerię i moździerze.
Dziś drogą SP132, mijając Vettese i Pozzo Cerreto, można dotrzeć do miejsc, gdzie rozstawione były ciężkie haubice kalibru 139,7 mm. To nie tylko fragment szlaku militarnego – drogi dostaw zaopatrzenia dla 2 Korpusu Polskiego, ale i symbol determinacji i logistyki na najwyższym poziomie – amunicja była dostarczana nocą z magazynów w Venafro.
Wspomnienie o Marianie Lemieszku – artylerzyście 11 PAC
Nie sposób nie wspomnieć o Marianie Lemieszku (1920-2002) – bombardierze 11 Pułku Artylerii Ciężkiej, którego losy opisał jego wnuk, eksplorator pola bitwy o Monte Cassino, Piotr Lemieszek, w książce „Do Polski przez Monte Cassino. Wojenne losy Mariana Lemieszka”.
Marian Lemieszek został aresztowany przez władze sowieckie w 1940 roku i wywieziony w głąb Rosji, do Archangielska. Po dwóch latach uciekł z łagru i wstąpił do armii dowodzonej przez gen. Andersa w Uzbekistanie w 1942 roku. Przeszedł cały szlak bojowy 2 Korpusu, aż po Bolonię, biorąc udział w bitwie o Monte Cassino jako artylerzysta. Został odznaczony m.in. Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino (KMC nr 34661), Gwiazdą Italii i Gwiazdą za Wojnę, Medalem Obrony i Medalem za Wojnę oraz Odznaką 2 Grupy Artylerii.
Portella i artyleria lekka wśród gajów oliwnych
W Portelli – końcowym punkcie wspomnianej trasy S4 – swoje stanowiska rozlokował 5 Wileński Pułk Artylerii Lekkiej (PAL), dowodzony przez ppłk. Tadeusza Wirtha. To tutaj, wśród gajów oliwnych, prowadzono bezpośrednie wsparcie 13 i 15 Batalionu z 5 Wileńskiej Brygady Piechoty . W czasie dwóch natarć, 11–12 oraz 17–19 maja, artylerzyści wystrzelili ponad 30 tysięcy pocisków.
W Portelli warto także zobaczyć tzw. bazę materiałową „Gdańsk” – dawny magazyn i punkt przeładunkowy, położony u wylotu wąwozu Inferno, który również odegrał rolę w zaopatrzeniu materiałowym i ewakuacji rannych.
Udział 8 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej w bitwie o Monte Cassino
W czwartej bitwie o Monte Cassino brał udział również 8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej (8 PAPC), którego działania opisał Kazimierz Bortkiewicz w książce „8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej. Zarys historii” (Londyn, 1991). W okresie od 15 kwietnia do 11 maja 1944 r., pułk rozmieszczono na trzech kluczowych pozycjach: II dywizjon stacjonował w wąwozie „Inferno”, I dywizjon w Acquafondata, a III dywizjon w rejonie Macchi.
W czasie bitwy o Monte Cassino, między 11 a 19 maja, pułk brał udział w 179 alarmach przeciwlotniczych i oddał 200 strzałów do celów powietrznych. W czasie bitwy strzelano do 72 celów naziemnych – wystrzelono aż 4968 pocisków, natomiast podczas 62 alarmów przeciwlotniczych nie prowadzono ognia.
W trakcie dalszych walk, m.in. o Piedimonte (20–25 maja), 8 PAPC uczestniczył w 54 alarmach przeciwlotniczych i oddał 291 strzałów. Po zakończeniu walk pułk został wycofany na odpoczynek do rejonu Campobasso–Vinchiaturo, gdzie przebywał od 1 do 11 czerwca 1944 roku.
Upamiętnienie bombardiera Jana Maciuka we Wrocławiu
20 maja 2025 roku miała miejsce uroczystość poświęcenia nowego nagrobka, który jest godny weterana walk o Monte Cassino. W grobie spoczywa bombardier Jan Maciuk z 8 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej – żołnierz 2 Korpusu Polskiego (KMC nr 37090).
Staraniem Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN we Wrocławiu powstał nowy pomnik.
Grób Jana Maciuka (1905-1971) znajduje się na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu (pole 27, rząd 10, grób 241) .
W dzisiejszej uroczystości wzięli m.in przedstawiciele Rady Miejskiej, Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Garnizonu Wrocław, Zakładu Karnego nr 1 z ul. Kleczkowskiej, uczniowie Szkoły Podstawowej nr 83.
Grób został wpisany do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski oraz objęty akcją „Ocalamy”.
Wędrówka z przewodnikiem „Monte Cassino i okolice”
Podążanie śladami artylerzystów 2 Korpusu Polskiego to nie tylko podróż po pięknych, górskich krajobrazach Lacjum, ale przede wszystkim – wycieczka w głąb historii. Dzięki przewodnikowi „Monte Cassino i okolice”, trasy samochodowe (jak S4) oraz piesze odkrywają przed nami miejsca heroizmu i żołnierskiego trudu.
Dla wszystkich zainteresowanych wojenną historią, trekkingiem patriotycznym i pamięcią o 2 Korpusie – to trasa obowiązkowa.
