Browning z „Sułtana”

Gdzie się podział karabin maszynowy Browning z „Sułtana” widoczny na zdjęciu prowizorycznego grobu przy czołgu z maja 1944 roku? A jaki karabin maszynowy trafił do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie? Przedstawiam najnowszą wersję wyjaśnienia tej zagadki.

Śmierć załogi „Sułtana”

W czasie pierwszego natarcia (11/12 maja) na Gardziel uderzył 1. Batalion Strzelców Karpackich, wspierany przez 3 szwadron Pułku 4 Pancernego „Skorpion”. Około czwartej nad ranem 12 maja por. Maślona osiągnął polanę między garbkiem a Gardzielą.

Szwadron czołgów spieszący mu z pomocą, został zatrzymany u wylotu Gardzieli. W wyniku wybuchu stosu min zginęła cała załoga czołgu „Sułtan” ppor. Ludomira Białeckiego: kpr. Edward Ambrożej, kpr. Eugeniusz Bogdajewicz, kpr. Bolesław Karcewicz i kpr. Józef Nieckowski.

W miejscu ich śmierci stanął pomnik zbudowany ze szczątków czołgu.

Tymczasowy grób załogi i Browning

Kapelan Pułku 4 Pancernego o. Adam Studnicki był w Gardzieli już po jej zdobyciu i uczestniczył w pierwszym upamiętnieniu załogi czołgu „Sułtan”:

W głębokim milczeniu w zakopujemy na grobie spalonych czołgistów krzyż, który następnie poświęcam. Na krzyżu widnieją nazwiska: kaprala Ambrożeja Edwarda, kaprala Bogdajewicza Eugeniusza i kaprala Karcewicza Bolesława, pierwszych poległych na ziemi włoskiej polskich czołgistów. Obok krzyża pozostaje nadal wbity poprzednio w ziemię czołgowy klucz, z przywiązaną do chorągiewką pancerną i tabliczką saperką z napisem „Mines”, na której dotychczas wypisane były nazwiska poległych.

A. Studziński, Wspomnienia kapelana Pułku 4 Pancernego „Skorpion” spod Monte Cassino

Jeśli spojrzymy na zdjęcie grobu, o którym pisze o. Studziński, to widać na nim – pochodzący z czołgu – karabin maszynowy Browning. Według znawców uzbrojenia, pochodził on z wieży czołgu. Potem zaginął.

Browning z „Sułtana” – dalsze losy

Czołg „Sułtan” stał się najważniejszym elementem pomnika Pułku 4 Pancernego „Skorpion”.

W latach siedemdziesiątych nastąpiła dewastacja pomnika, kiedy skradziono mi. in. skorpiony podtrzymujące tablice, Orła. Nie oszczędzono również ogniw czołgowych gąsienic, obudów peryskopów czy rolek wózków jezdnych.

Jak podaje Wojciech Krajewski w artykule Browning z „Sułtana” („Polska Zbrojna. Historia” nr 3 (7)/2018), zaginął wtedy czołgowy karabin maszynowy Browning wz. 1919A4 kalibru 7,62 mm (to jednak nie ten z grobu, ale drugi znajdujący się w korpusie czołgu).

Z czasem okazało się, że karabin zabrał z czołgu kolekcjoner, weteran (były kapitan) 15 Baonu Strzelców Wileńskich „Wilków” z 5 KDP Ryszard Winowski, który po wojnie zamieszkał w Stanach Zjednoczonych.

W 1990 r. sędziwy weteran nawiązał korespondencję z dyrekcją Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W jednym z listów zaręczył, że posiadany przez niego Browning jest tym z „Sułtana”.

W marcu 1991 roku delegacja pracowników Muzeum odebrała od weterana całą kolekcję, w tym karabin maszynowy Browning. Od tej pory znajduje się on w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.