Jarosław RubinPodróżując śladami żołnierzy 2 Korpusu Polskiego w okolicach Monte Cassino, większość odwiedzających koncentruje się na klasztorze, Polskim Cmentarzu Wojennym i masywie Monte Cassino. Warto poszukać polskich śladów również nieco dalej od Cassino, bo tam znajdziesz cztery ważne pomniki związane z 2 Korpusem Polskim, które opisuję w przewodniku Monte Cassino i okolice. Szlakiem 2 Korpusu Polskiego.
Zacznijmy od wizyty w miejscowości Acquafondata. To właśnie tutaj znajdują się pierwsze dwa pomniki związane z polskimi żołnierzami – miejsca ciche, nieoblegane, ale pełne symboliki.
Pomnik „Ku czci poległych żołnierzy 2 Korpusu Polskiego
W samym centrum miejscowości Acquafondata, na skrzyżowaniu SP 41 i Via Noci Di Dario, znajduje się pomnik poświęcony polskim żołnierzom poległym w czasie kampanii włoskiej. Pomnik odsłonięto 18 maja 1996 roku z inicjatywy Mieczysława Rasieja, prezesa Ogniska Polskiego w Turynie, oraz Romano Neriego – mieszkańca Acquafondaty. Autorem projektu był Pietro Rogacień, architekt i syn żołnierza 2 Korpusu Polskiego (Sap. Aleksander Rogacień).
Aleksander Rogacień (1917-2000)
Aleksander Rogacień, ojciec projektanta pomnika w miejscowości Acquafondata urodził się 24 grudnia 1917 r. pod Wilnem. Po zajęciu Polski przez Rosję we wrześniu 1939 roku został wywieziony do gułagu w Kazaniu. W 1942 roku opuścił Związek Sowiecki w szeregach Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Władysława Andersa.
W czasie kampanii włoskiej służył w 10 Baonie Saperów Korpusu, w którego składzie uczestniczył w bitwie o Monte Cassino. (KMC nr 39421). Pod koniec 1944 roku został odkomenderowany do oddziału saperów, którzy pracowali przy budowie Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino. Wtedy poznał Teresę Capozzella – młodą Włoszkę z Aquino, która została jego żoną.
Na zdjęciu: Aleksander Rogacień (z lewej) na Monte Cassino w 1945 r., Źródło: E. Prządka, Świadectwa Testimonianze t. III,Fundacja Rzymska Margrabiny J. S. Umiastowskiej, Rzym 2005.
Po demobilizacji pozostał we Włoszech i przyjął włoskie obywatelstwo. Angażował się aktywnie w lokalne życie społeczne i polityczne. Cmentarz na Monte Cassino był dla niego symbolem utraconej Ojczyzny.
Aleksander Rogacień zmarł w swoim domu w Aquino (Akwin) 23 marca 2000 roku. Na jego nagrobku umieszczono ostatnie dwa wersy Czerwonych maków.
(Życiorys Aleksandra Rogacienia – na podstawie wspomnień syna Pietro, zamieszczonych w E. Prządka, Świadectwa Testimonianze t. III,Fundacja Rzymska Margrabiny J. S. Umiastowskiej, Rzym 2005).
Pomnik składa się z cokołu z białego marmuru, na którym umieszczono dwujęzyczną inskrypcję: po włosku i po polsku. W jego konstrukcję wkomponowano krzyż z gąsienic, który wcześniej stał na grobie por. Stefana Bortnowskiego na tymczasowym cmentarzu polowym.
Pomnik, dzięki swojemu położeniu przy głównej drodze, przyciąga uwagę każdego, kto przejeżdża przez Acquafondatę.
Obelisk w miejscu dawnego cmentarza polowego
Na łagodnym stoku poza centrum Acquafondaty, przy drodze prowadzącej do Casalcassinese, stoi obelisk upamiętniający dawny polowy cmentarz wojenny. Właśnie tu w maju 1944 roku grzebano żołnierzy 2 Korpusu Polskiego – głównie z 5 Kresowej Dywizji Piechoty i Pułku 4 Pancernego „Skorpion” – którzy polegli w bitwie o Monte Cassino. Cmentarz szybko się zapełnił – na niewielkim terenie pochowano około 700 żołnierzy. Po wojnie wszystkich ekshumowano i przeniesiono na Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino.
Obelisk odsłonięto 19 maja 2023 roku w obecności weteranów 2 Korpusu Polskiego, delegacji państwowej z szefem UdSKiOR Janem Józefem Kasprzykiem, ambasador Anną Marią Anders oraz przedstawicieli lokalnych władz i mieszkańców. Pomnik wykonano z jasnego wapienia i umieszczono na nim tablicę informacyjną poświęconą żołnierzom pochowanym pierwotnie na cmentarzu polowym.
Do miejscowości Acquafondata i opisanych powyżej pomników, dojedziesz trasą samochodową S4 opisaną w moim przewodniku.
