Jarosław RubinRok Wańkowicza już trwa, więc z okazji roku Wańkowicza udałem się do jego gabinetu, który jest częścią Muzeum Literatury w Warszawie, aby z bliska zobaczyć miejsce, w jakim pracował autor słynnego reportażu wojennego „Bitwa o Monte Cassino” (gabinet to odtworzone miejsce pracy pisarza w Warszawie, po powrocie z emigracji, już po napisaniu swojego dzieła o bitwie).
Rok Wańkowicza w roku ważnych rocznic
W 2024 roku przypadało kilka niezwykle ważnych rocznic:
- 80 rocznica czwartej bitwy o Monte Cassino (11 maja – 4 czerwca 1944) i zdobycia klasztoru Monte Cassino przez żołnierzy 2 Korpusu Polskiego (18 maja 1944),
- W ramach tej bitwy – zdobycie Piedimonte San Germano (25 maja 1944),
- 80 rocznica zdobycia (wyzwolenia) Ankony przez 2 Korpus Polski (18 lipca 1944),
- 80 rocznica Powstania Warszawskiego.
We wrześniu 2024 roku przypadają kolejne dwie ważne, związane z polską historią, rocznice:
- 80 rocznica operacji Market Garden (17-16 września 1944), w której od 21 września z udziałem 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej,
- 50 rocznica śmierci Melchiora Wańkowicza (zm. 10 września 1974).
Aby uczcić rocznicę śmierci pisarza Sejm RP ustanowił rok 2024 Rokiem Melchiora Wańkowicza.
Melchior Wańkowicz – korespondent wojenny
Melchior Wańkowicz (1892-1974) – wybitny twórca literatury faktu, mistrz reportażu polskiego. Był autorem m.in. Na tropach Smętka (1936), Bitwy o Monte Cassino (1945-1947), Ziela na kraterze (1951), Karafki La Fontaine’a (1974, 1981).
Podczas kampanii włoskiej Wańkowicz pracował w charakterze nieformalnego korespondenta wojennego przy 2 Korpusie Polskim dowodzonym przez gen. Władysława Andersa. Został odznaczony Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino nr 750.
Owocem pracy Wańkowicza – korespondenta jest arcydzieło reportażu wojennego Bitwa o Monte Cassino.
Melchior Wańkowicz dał prawdziwy obraz bitwy ujęty przede wszystkim od strony przeżyć człowieka. Być może, że według zasad suchej nauki, książka ta nie jest historią, jest jednak na pewno wiernym świadectwem wielkości ducha żołnierza polskiego, objawionego w najdoskonalszej formie ofiary życia i krwi. Dramatyczny przebieg ciężkich walk, zaobserwowany dobrze i z wielkim talentem przedstawiony. Budzi w nas nie tylko uczucie grozy bitewnej, lecz przede wszystkim – podziw i szczere uznanie dla bezgranicznej ofiarności żołnierza.
Generał Władysław Anders. Za: Muzeum w Praszce, informacja o wystawie Melchior Wańkowicz pod Monte Cassino
Trzytomowy reportaż „Bitwa o Monte Cassino”, którego autorem jest Melchior Wańkowicz, towarzyszył mi przez cały czas pisania przewodnika Monte Cassino i okolice. Szlakiem 2 Korpusu Polskiego, a cytaty z książki Wańkowicza znalazły się w moim przewodniku. Dwa wydania tej książki Melchiora Wańkowicza zabrałem ze sobą na drugi rekonesans w okolicach Monte Cassino, jaki odbyłem we wrześniu 2023 roku.
Wizyta w Gabinecie Wańkowicza
Melchior Wańkowicz zmarł 10 września 1974 roku w Warszawie. 24 października tego roku młodsza córka Melchiora i Zofii Wańkowiczów, Marta Erdman, podarowała Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie pamiątki po niedawno zmarłym ojcu. Muzeum przekazano m.in. część powojennej biblioteki pisarza (ok. 4500 tomów). Ponadto do Muzeum Literatury trafiły dokumenty, albumy ze zdjęciami oraz niemal kompletne wyposażenie pokoju, w którym pracował „ojciec polskiego reportażu”.
Dzięki uprzejmości dyrektora Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie miałem możliwość odwiedzić Gabinet Pisarza, który odtworzono w w budynku muzealnym w Aninie.
W Gabinecie znajduje się pierwsze wydanie „Bitwy o Monte Cassino” w pięknej oprawie introligatorskiej, lornetka pisarza (a właściwie połowa lornetki) oraz oznaka 3 DSK, oznaka korespondenta wojennego i odznaczenia, jakie otrzymał Wańkowicz.
Po lewej stronie w gablocie znajduje się krzyż wykonany z odłamków pocisku (pocisków), który według Aleksandry Ziólkowskiej-Boehm ranił Wańkowicza w ramię.
Nadal nie rozwiązałem zagadki, co się stało z opisem z podpisem gen. Władysława Andersa, który dotyczył sytuacji związanej z odniesieniem rany przez pisarza.
W Gabinecie Pisarza znajduje się też jedna z map, z którą Wańkowicz jeździł na prelekcje poświęcone bitwie o Monte Cassino.
Trochę szkoda, że tak mało jest wydarzeń związanych z Rokiem Wańkowicza, ale może sytuacja ulegnie poprawie, ponieważ październiku 2024 r. ma zostać otwarta wystawa w Muzeum Literatury „Melchior Wańkowicz. Fotoreporter”, a wystawie ma towarzyszyć katalog w formie albumu fotografii.
Ponadto wciąż mówi się o wydaniu „Bitwy o Monte Cassino” w języku angielskim. Zobaczymy…
