Jarosław RubinPodczas pracy nad moim przewodnikiem Monte Cassino i okolice. Szlakiem 2 Korpusu Polskiego odwiedziłem miejsce, które Włosi traktują jako symbol swojego udziału w wojnie wyzwoleńczej – cmentarz wojenny w Montelungo. To tutaj, w grudniu 1943 roku, żołnierze nowo utworzonej tzw. armii współwalczącej stoczyli swoją pierwszą bitwę z Niemcami. Dla Włochów był oczątek walk o wolność ich kraju, a dla aliantów – preludium do bitwy o Monte Cassino.
Preludium bitwy o Monte Cassino
Po zawarciu rozejmu we wrześniu 1943 roku część włoskiej armii postanowiła stanąć po stronie aliantów. Utworzono wówczas Pierwszą Grupę Zmotoryzowaną (Primo Raggruppamento Motorizzato) pod dowództwem generała Vincenza Dapina. W jej skład weszły m.in. 67 Pułk Piechoty Legnano, 51 Kadecki Pułk Bersalierów i 11 Pułk Artylerii.
7 grudnia 1943 roku Włosi zaatakowali pozycje niemieckie na stokach Monte Lungo, wspierając amerykańską 36 Dywizję Piechoty. Choć pierwsze natarcie zakończyło się klęską, tydzień później, 16 grudnia, ponowili atak i zdobyli wzgórze. Ich walka otworzyła aliantom drogę w stronę Cassino i doliny rzeki Liri.
Cmentarz żołnierzy włoskich w Montelungo
Sacrario Militare Italiano di Montelungo znajduje się przy Via Casilina, około 2 km od miejscowości Mignano Montelungo, na granicy Kampanii, Lacjum i Molise.
Na cmentarzu spoczywa 974 żołnierzy, poległych w walkach o wyzwolenie Włoch, których szczątki przeniesiono tutaj z różnych cmentarzy wojennych. Wśród nich znajduje się grób generała Umberta Utiliego – dowódcy Pierwszej Grupy Zmotoryzowanej, późniejszego szefa Włoskiego Korpusu Wyzwolenia (Corpo Italiano di Liberazione).
Od bramy wejściowej szerokie schody prowadzą do monumentalnego budynku z białego marmuru z kaplicą pośrodku, nad którą góruje rzeźba Pietra Canonica – umierający żołnierz symbolizujący ofiarę złożoną za ojczyznę. Na frontonie widnieje łacińskie motto:
MORTUI UT PATRIA VIVAT – „Umarli, aby ojczyzna żyła”.
Muzeum przy cmentarzu Montelungo
Po przeciwnej stronie drogi Via Casilina znajduje się niewielkie muzeum historyczne, które dokumentuje udział włoskich żołnierzy w kampanii włoskiej u boku aliantów. W zbiorach można zobaczyć broń, zdjęcia, rozkazy, mundury oraz sprzęt wojskowy.
Na zewnątrz ustawiono czołgi i działa, w tym czeską armatę Skoda, która przed wojną znajdowała się na wyposażeniu Wojska Polskiego, a we wrześniu 1939 roku trafiła w ręce Niemców i została przekazana armii włoskiej.
Jak dojechać do Montelungo
Cmentarz w Montelungo znajduje się na trasie samochodowej S2: Cassino – San Vittore del Lazio – Mignano Monte Lungo – San Pietro Infine – Venafro, którą opisałem w moim przewodniku.
Przy muzeum znajduje się obszerny, bezpłatny parking.
Cała trasa S2 to fascynująca podróż śladami walk alianckich we Włoszech: od byłego polowego cmentarza 2 Korpusu Polskiego w San Vittore, przez włoski cmentarz w Montelungo, aż po historyczny park pamięci w San Pietro Infine i muzeum Winterline w Venafro.
Montelungo to miejsce, które ma dla Włochów ogromne znaczenie symboliczne. To tutaj narodziła się ich nowa armia, walcząca u boku aliantów o wolność własnego kraju.
