Jarosław RubinKsiążka Wojenne opowieści porucznika Szemraja, która ukazała się w 1973 roku nakładem Wydawnictwa Lubelskiego, są to opracowane literacko – przez Adama Majewskiego – notatki sporządzone przez porucznika Jana Szemraja (KMC nr 1890) w latach 1939-1945.
Książka z czasów PRL, ale…
Mój krytyczny – delikatnie mówiąc – stosunek do czasów PRL-u sprawiał, że nie sięgałem po wydane wtedy książki dotyczące historii 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. Generalnie nie kupowałem książek o Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie wydanych do 1989 roku.
Złagodziłem swoje stanowisko (w stosunku do książek, nie do PRL-u), wychodząc z założenia, że warto rzucić okiem na zdjęcia publikowane w książkach. Tak trafiłem na książki napisane przez Adama Majewskiego. Wśród nich – „Wojenne opowieści porucznika Szemraja”.
Wojenna epopeja
Książka została napisana w oparciu o notatki Jana Szemraja, rozmowy Adama Majewskiego z porucznikiem Szemrajem i uzupełniona materiałem ze wspomnień autora książki, który był lekarzem batalionu w najkrwawszym okresie kampanii włoskiej. Majewski korzystał również z relacji wspólnych kolegów, a opisywane zdarzenia konfrontował z wydaną w Londynie kroniką Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich.
Jak pisze Adam Majewski:
Często kiedy siedziałem z Szemrajem do późnych godzin nocnych i słuchałem jego – zazwyczaj sprowokowanych przeze mnie – opowieści, wyłaniał się przed moimi oczami obraz dalekiej, nie kończącej się pustyni, dziwne obyczaje tubylczych plemion, stawały przede mną zdarzenia, które tworzyły wtedy historię. (…) Kiedy mu się przyglądałem i słuchałem jego głosu, wydawało mi się chwilami, że znowu mam przed sobą sylwetkę młodego oficera z baretkami Orderu Virtuti Militari i Krzyża Walecznych oraz dwiema gwiazdkami na piersiach oznaczającymi dwukrotnie odniesione rany w walkach.
A. Majewski, Wojenne opowieści porucznika Szemraja
Anders i Piłsudski – tak, 17 września – nie!
Książka Wojenne opowieści porucznika Szemraja ukazała się „za wczesnego Gierka”. Przeglądając indeks osób trafimy na postaci, które nie cieszyły się względami komunistów – generała Władysława Andersa czy marszałka Józefa Piłsudskiego. Na tyle pozwoliła wówczas cenzura.
Co istotne, notatki opublikowane w książce rozpoczynają się 20 września 1939 roku od przekroczenia granicy polsko-węgierskiej. Nie pojawia się kwestia agresji sowieckiej, a tylko walka Polski w osamotnieniu z „agresją hitlerowską”.
Węgry, Palestyna, Tobruk, Włochy
Książka zawiera bardzo ciekawe fragmenty „niewłoskie”. Los prowadził porucznika Szemraja przez obóz internowania na Węgrzech, do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (SBSK), która formowała się na terenach pod protektoratem francuskim w Syrii, skąd po klęsce Francji Brygada musiała się ewakuować do Palestyny. Groziło jej rozbrojenie i internowanie przez Francuzów!
W 1941 roku żołnierze BSK zostali skierowani do obrony Tobruku. Wraz z nimi znalazł się Jan Szemraj w składzie 1 kompanii 3 Batalionu Strzelców Karpackich. W książce znajdziemy szczegółowe opisy walk „szczurów Tobruku”, ale wielką wartością są też spisy osobowe 1 kompanii 3 Batalionu SK. Poniżej jeden z takich wykazów na dzień 25 marca 1941 roku.
Po ewakuacji SBSK z Tobruku żołnierze trafili do Egiptu, a następnie do Iraku. W grudniu 1943 roku 3 Dywizja Strzelców Karpackich rozpoczęła kampanię włoską.
Kampania włoska
21 grudnia 1943 roku Jan Szemraj zapisał w swoim notatniku (w książce s. 219-220):
Rano po wyjściu na pokład zobaczyłem zbliżający się powoli ląd. Znajdowaliśmy się w zatoce Tarentu. Mieliśmy przed sobą wybrzeże Italii i wyśnioną w ciągu lat Europę. Obok nas płynął ORP „Ślązak”. Jeszcze parę godzin i znaleźliśmy się przy nabrzeżu. Wkrótce zeszliśmy na ląd. Tutaj zagadali mnie pierwsi spotkani Włosi. Piękna, śpiewna mowa, ale nic a nic z tego, co mówili, nie rozumiałem.
A. Majewski, Wojenne opowieści porucznika Szemraja
Włoskie fragmenty książki były dla mnie najciekawsze. Wczytywałem się w opisy i wychwytywałem nazwy miast i regionów, w których byłem lub do których zamierzam się udać.
Taranto, Bari, Barletta, Minervino, rejon Rionero, San Pietro in Valle, a potem już Monte Cassino. Opis walk przypomina nam ważne miejsca: „Duża Miska”, wzgórze „Głowa Węża”, wzgórze 593 czy Domek Doktora.
12 maja ok. 15.00 1. kompania 3 Batalionu SK zajęła pozycje w okolicach Bramki. Podczas niemieckiej nawały moździerzowej Jan Szemraj został ranny. Odłamek pocisku utkwił w okolicy tylnej części czaszki. Ppor. Szemraj dotarł do Domku Doktora, zameldował się u pułkownika Sokola. Potem ruszył w kierunku Miski, gdzie przejęła go „sztafeta noszowych”. Potem załadunek na jeepa.
16 maja 1944 roku ppor. Szemraj obudził się w 65 Brytyjskim Szpitalu Wojennego w Neapolu. Po zagojeniu się ran – jeszcze pod koniec maja – wrócił do swojej kompanii.
Czytając wspomnienia, zapisuję sobie miejsca postoju polskich oddziałów: San Vito Chietino, Cita San Angelo, Atri, Offida.
Kolejne strony książki opisują ciężkie, krwawe walki nad rzeką Chienti. To była najbardziej dotkliwa porażka żółnierzy 2 Korpusu w całej jego historii.
Po walkach kompania Szemraja znalazła się w Recanati, a następnie wróciła do boju w rejonie Osimo. Rozpoczęła się bitwa o Ankonę (18-14.07.1944).
Po zdobyciu/wyzwoleniu Ankony przez 3 DSK, Jan Szemraj znalazł czas na wizytę w Loreto, gdzie zwiedził bazylikę. Potem znów walki, przeplatane okresami odpoczynku. W Senigallii 27 sierpnia 1944 roku na głównym placu miasta stanęła cała 1 Brygada 3 DSK. Kapelan ks. Malak odprawił mszę świętą, a dowódca dywizji, generał Duch dokonał dekoracji Orderami Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych. Krzyż walecznych został zawieszony również na piersiach ppor. Szemraja.
22 lutego 1945 roku Jan Szemraj została odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy za dowodzenie kompanią przy zdobyciu Monte San Rinaldo (w Apeninie Emiliańskim, 17 grudnia 1944).
Nie będą streszczał całej książki – warto po nią sięgnąć i przemaszerować z porucznikiem Szemrajem przez Italię – pod Bolonię, gdzie został ponownie ranny, aż po 8 maja 1945 roku – dzień gorzkiego dla Polski zwycięstwa.
