Jarosław Rubin1 września 2025 roku przypada 80 rocznica poświęcenia Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino.
Powstanie Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino
Decyzja o budowie Polskiego Cmentarza Wojennego została podjęta przez generała Władysława Andersa już 18 maja 1944 roku, jeszcze podczas trwania bitwy o Monte Cassino.
Cmentarz powstał w tak zwanej „Dolinie Śmierci” – na płaskim siodle pomiędzy Monte Cassino a wzgórzem 593, w rejonie najcięższych walk 3 Dywizji Strzelców Karpackich.
O powstaniu i budowie cmentarza piszę szerzej w przewodniku Monte Cassino i okolice. Szlakiem 2 Korpusu Polskiego. Wspominam tam również, jak Jan Bielatowicz w książce „Laur Kapitolu i wianek ruty. Na polach bitew Drugiego Korpusu” relacjonował powstanie cmentarza:
Już dwa dni po bitwie o Monte Cassino szef duszpasterstwa katolickiego Drugiego Korpusu, ks. Włodzimierz Cięński i kilku oficerów sztabu przybyło na pole bitwy, aby wybrać miejsce na cmentarz dla poległych.
Projekt nekropolii wykonali architekci Wacław J. Hryniewicz i Jerzy Skolimowski, a kierownikiem robót był inż. Tadeusz Muszyński. Prace rzeźbiarskie wykonał art. Michał Paszyn oraz włoski profesor Duilio Cambellotti.
Ziemia pod cmentarz została przekazana przez opactwo benedyktynów w wieczystą dzierżawę na podstawie aktu cesji podpisanego 29 lipca 1944 roku w bazylice św. Pawła za Murami w Rzymie. Obszar odstąpiony na cmentarz mierzy blisko pięć hektarów.
Na cmentarzu spoczęło 1066 żołnierzy poległych w bitwie o Monte Cassino. Pochodzili ze wszystkich stron Rzeczypospolitej, w dużym stopniu z terenów wschodnich województw. Wśród poległych byli też Białorusini, Ukraińcy i Żydzi – stąd na nekropolii można znaleźć kwatery z krzyżami prawosławnymi i macewami z gwiazdą Dawida.
Uroczystość poświęcenia cmentarza
Uroczystość poświęcenia nastąpiła 1 września 1945 roku – w szóstą rocznicę wybuchu II wojny światowej. Wybór tej symbolicznej daty nie był przypadkowy. Jak wspominał generał Władysław Anders: „W szóstą rocznicę napadu Niemców na Polskę, 1 września 1945, niezwykły ruch panował na drodze dojazdowej na Monte Cassino…”.
Ceremonia poświęcenia była niezwykle uroczysta. Jak opisał to generał Anders: „Przybył ks. biskup Gawlina wraz z duchowieństwem wszystkich obrządków. Jest marszałek Alexander na czele wyższych dowódców sojuszniczych frontu włoskiego. Na pierwszym tarasie stoją po kilkuset poczty sztandarowe 3. i 5. dywizji piechoty oraz dywizji pancernej. Trzepocą na wietrze sztandary sześciu narodów, które wzięły udział w bitwie o Monte Cassino”.
honorowa 3 Dywizji Strzelców Karpackich
Pamiętajmy o tej rocznicy
Jak pisał Feliks Konarski w „Czerwonych makach na Monte Cassino”: „Ta ziemia do Polski należy, choć Polska daleko jest stąd, bo wolność krzyżami się mierzy!”. Te słowa najlepiej oddają sens tego miejsca. Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino to symbol polskiego poświęcenia w walce o wolność, nie tylko naszą, ale i wszystkich narodów Europy.
Każdego roku, 1 września, warto pamiętać o tej dacie – o dniu, kiedy polska ziemia na obcej ziemi została oficjalnie poświęcona pamięci naszych bohaterów.
